VEPRIMTARI E SHOQATËS “LABËRIA” DHE “KALLARATI”, VLORË
Kjo faqe është përgatitur për botim për gazetën Kallarati nga MSc Albert Habazaj, studiues i Etnologjisë dhe folkorit, sekretar i Shoqatës Kulturore Atdhetare “Labëria”, dega Vlorë
Shoqata Kulturore Atdhetare “Labëria”, dega Vlorë zhvilloi një veprimtari vërtet të bukur, mbresëlënëse, të duhur, të dobishme, për të vlerësuar ndihmesën e spikatur të studiuesit sa të madh aq të thjeshtë të etnokulturës dhe mësuesit të talentuar, serioz e të përkushtuar, djalit të mirë të nënë Ziflisë e babë Velos, bukuroshit të bardhë Llambro Hysi, lindur më 15.02.1951, kallaratasit të denjë, të ditur, bujar e dinjitoz, labit të plotësuar, Llambros tonë.
Morën pjesë anëtarë të Shoqatës Kulturore Atdhetare “Labëria”, dega Vlorë, anëtarë Shoqatës Kulturore Atdhetare “Kallarati”, anëtarë të shoqatava bijëza e simotra të Labërisë së madhe, profesorë, studiues, njerëz të arsimit, artit e të kulturës, bashkëfshatarë, miq, dashamirës, të afërm e familjarë të të vlerësuarit.
Mori pjesë dhe vetë kryetari i Shoqatës Kulturore Atdhetare “Labëria”, “Nder i Kombit” prof.dr. Ago Nezha “Mjeshtër i Madh”. Kjo veprimtari që mbahet mend nga qytetarët vlonjatë, pjesëmarrës në këtë festë kulturore u ndien mirë dhe u kënaqën shumë nga zhvillimi i këtij aktiviteti të merituar, dhe pse ca të vonuar.
Ata shprehën fjalët më të mira për të nderuarin, duke e cilësuar të premten e 4 gushtit 2017 me plotë të drejtë si dita e Llambro Hysit, sepse i ka dhënë aq shumë sidomos folkorit të Kallaratit, Bolenës, Bratit, Tërbaçit, Vranishtit, Mesaplikut, Kurveleshit, Lumit të Vlorës e Labërisë, qoftë me tekset, redaktimin e poezive të këngëve, me vijat melodike mbi bazën e stileve muzikore të traditës, duke e pasuruar më tej, në krahë të Kujtim Micit, Muhamet Tartarit dhe viganëve të tjerë të Labërishtes sonë kapedane e hanedane, me folkor dhe etnologji.
Studiuesi Llambro Hysi u vlerësua me diplomën: “Mirënjohje e Labërisë” me motivacionin “Intelektual i spikatur i Lumit të Vlorës, me kontribute në punën mësimore edukative në arsim dhe si drejtues i suksesshëm në disa ekonomi bujqësore. Llambrua ka vlera të veçanta në fushën e kulturës. Me punën e tij krijuese në lëmin e folkorit dhe në etnokulturë, kanë dalë në dritë shumë vlera të trevës së Labërisë”.
Me vëmendje u dëgjua përshëndetja dhe kujtimet e prof. Bilal Shkurtaj, ish koleg me Llambron në shkollën e mesme “Laze Nuro”, Brataj, si dhe përshëndetja e prof.dr. Bradhosh Gaçe “Mjeshër i Madh”, idetë, shqetësimet dhe problemet që shtroi ai për diskutim e zgjidhje në këtë lëmë jetik të botës shpirtërore të trevës së Labërisë e më gjerë.
Nderimi u quajt i merituar me hijeshinë, bukurinë, freskinë dhe ëmbëlsinë që pruri grupi i vajzave të Tërbaçit “10 Shqiponjat e Tërbaçit”, vlerësuar me dekoratën “Naim Frashëri” nga Presidenti i Republikës. Ky grup, i drejtuar nga studiuesi i etnologjisë dhe folkorit MSc. Albert Habazaj, që po bën një jetë aktive folkorike me emër të mirë për polifoninë femërore, u paraqit me dy njësi foklorike. Kënga e parë, e mbarënjohura “Gjurmë të kuqe, borës latë”, me tekst të Kujtim Micit, marrëse Baftie Dauti Xhelilaj, kthyese Liri Gaçe Shkurtaj, hedhëse Shpresa Kapo Çelaj, ngjalli emocione të fuqishme tek të pranishmit, qoftë nga interpretimi me ndjenjë e nivel të lartë artistik të kësaj kënge epike-lirike, himn i Brigadës së Pestë Sulmuese-Heroinë e Popullit, sa të bukur aq të vështirë në të kënduar, qoftë për rifreskimin e kujtesës së fillesave mrekullore dhe kulmit që arriti kjo këngë në Festivalin e Tretë Foklorik Kombëtar të Gjirokastrës, 1978, qoftë rolit të pazvendësueshëm që patën drejtuesit e këtij grupi befasues, mësuesit e rrallë, Dragoi i këngës labe Kujtim Mici i paharruar dhe ndihmësi i tij besnik e i talentuar Llambro Hysi muaj e vite, me përkushtim, seriozitet e disiplinë artistike shembullore.
Kjo këngë për herë të parë doli në skenë me grupin e 7 vajzave të Mesaplikut, nxënëse të shkollës së mesme të Bratit, katër nga të cilat ishin nga Tërbaçi, kur këto ishin vetëm 17-18 vjeçe, që sfiduan e bënë emër në kalanë e famshme të festivaleve të mëdha. Marrësja e parë e këngës që ndezi Gjirokastrën ishte motra më e madhe e Baftos, Nazo Dauti, Diana Ribaj, virtuoze e papërsëritshme, një soprano liriko – dramatike e lindur, e denjë për në operat shqiptare, me të cilën punuan mjaft mjeshtrat Mici e Hysi.
Kënga e dytë me të cilën përshëndeti grupi ishte një suprizë, që miku ynë i mrekullueshëm nuk e mori vesh, veç kur dolën vajzat e kënduan këngën “Mik me mirësinë” , thurur enkas për këtë nderim nga Albert Habazaj, me marrëse Liliana Rrapi Kapo, kthyese Liri Gaçe Shkurtaj, hedhëse Shpresa Kapo Çelaj, këngë që u këndua bukur, me dashuri e mirënjohje, si një lloj shpërblimi shpirtëror për ish-mësuesin e tyre Llambro Hysi, të cilat edhe sot, edhe pse janë vetë nëna e gjyshe i flasin përsëri në shenjë respekti: Profesor Llambro.
Kjo veprimtari e veçantë dhe me shumë mesazhe për jetën dhe botën tonë etnokulturore e qytetare u transmentua dhe nga TV rajonal “6+1 Vlora”. Po e paraqesim në përgjithësi kronologjikisht të ravijëzuar këtë ngjarje kulturore për gazetën “Kallarati” dhe më gjerë për labët e dashamirësit e etnokulturës së trevës sonë:
Programi i ceremonisë së nderimit të mësuesit dhe studiuesit Llambro HYSI
1. Fjala e hapjes – nga Kastriot Karabolli, Kryetar i Shoqatës Kulturore-Atdhetare “Kallarati”;
2. Vlerat e Llambro Hysit për Labërinë – nga Ahmet Dema, kryetar i shoqatës “Labëria” Vlorë;
3. Llambro Hysi në planin e kontributeve shumëdimensionale – nga prof. dr. Bardhosh Gaçe “Mjeshtër i Madh”;
4. Llambro Hysi ka dhënë ndihmesë të dukshmë në mësimdhënie – nga prof. dr. Bilal Shkurtaj, ish koleg, moshatar, zv. Rektor i Universitetit “Ismail Qemali”, Vlorë
5. Vlerësimi për Llambro Hysin nga shoqata “Labëria”, i duhur dhe i merituar – nga prof. dr. Ago Nezha, kryetar i shoqatës “Labëria”, “Kalorës i Urdhërit të Skënderbeut”;
6. Llambro Hysi- njohës dhe studiues i folkorit dhe etnokulturës së Labërisë – nga MSc Albert Habazaj, studiues i Etnologisë dhe Folkorit;
7. Përshëndetje për Mësuesin tonë Llambro Hysi: “Mirënjohje e Labërisë” – nga Hava Çelaj Muçaj (në emër të ish- nxënësve të mësuesit që vlerësojmë
8. Përshëndetje me 2 këngë nga grupi i Vajzave të Tërbaçit: “10 Shqiponjat e Tërbaçit” -ish nxënëse të mësues Ll. Hysit:
– “Gjurmë të kuqe borës latë”
-“Mik me mirësinë”, krijuar nga Albert Habazaj, enkas për këtë nderim fisnik
9. Përshëndetje të lira nga miq, kolegë e dashamirës: Petrit Brokaj,
10. Falënderimi i të nderuarit Llambro HYSI (sipas traditës)
11. Kokltejl
_______________________________________________________
Fjala e hapjes
Kastriot KARABOLLI, Kryetar i Shoqatës Kulturore-Atdhetare “Kallarati”
Të nderuar miq e dashamirës!
Zhvillojmë këtë veprimtari të thjeshtë e të bukur, sespe Vëllait tonë, kallaratasit me vlera të veçanta Llambro Hysi sot Shoqata “Labëria” do t’i japë çertifikatën “Mirënjohje e Labërisë”. Të gjithë ne bashkëfshatarët kallaratas dhe të tjerët, kudo që ndodhen e s’mundën të vijnë ndihen sot të vlerësuar, sepse Llambro Hysi është një nga më të shquarit, ndërkohë dhe më të thjeshtët punëshumë me kontribute për kulturën e Labërisë.
Llambro Hysi njihet si mësues dhe vlerësohet si ruajtës dhe përpunues i traditës së polifonisë labe.
U lind në Kallarat më 15 shkurt 1951. Ka mbaruar shkollën e lartë në Universitetin e Tiranës, Fakulteti i Gjuhëve të Huaja, Dega e Rusishtes. Për 17 vite të tëra shërbeu si mësues i gjuhës së huaj në Shkollën e Mesme në Brataj, në Kotë 5 vjet në shkollën e mesme Kotë, si dhe 3 vjet në Vranisht -Tërbaç. Mbas vitit 1994, si shumë shqiptarë, midis tyre dhe mjaft intelektualë, provoi emigrimin në Gereqi dhe më vonë në Itali. Sot banon me familjen e tij në qytetin e Vlorës.
Edhe pse me punë larg vendlindjes, Kallaratit, ai për asnjë çast nuk ju nda aktiviteteve kulturore dhe artistike në Kallarat dhe në zonë, duke dhënë një kontribut të jashtëzakonshëm.
Për disa vite rresht drejtoi Grupin Artistik të Kallaratit duke e bërë atë të njohur, jo vetëm në zonën e Vlorës, por edhe në mbarë Shqipërinë, duke e bërë grupin pjesëmarrës në disa Festivale Folklorike Kombëtare në Gjirokastër dhe duke marrë edhe çmime të veçanta.
Ka dhënë ndihmesë të vyer në përpunimin artistik të këngës labe. Duke u mbështetur në këngën e vjetër “O Stamboll të rëntë zjarri“, duke ruajtur të kënduarit me longatje të traditës. Krijoi këngën “Ç’u këput një këmbë mali” të ekzekutuar me mjeshtëri nga këngëtari Zeqo Hoxha. Ka përpunuar edhe këngë të tjera si ato “Djepi ynë burim floriri“, interpretuar po me mjeshteri nga Evgjeni Jonuzaj apo edhe kenge te tjera si “Plaka me plakun ç’u zunë“, “Flokëthinjurit kanë ardhë” etj.
______________________________________________________
Pëshëndetje nga Hava Çelaj MUÇAJ, Ish – nxënëse, anëtare e grupit “10 Shqiponjat e Tërbaçit”
Jam sot këtu para jush, në këtë aktivitet vlerësues, për të shprehur mendimin, vlerësimin dhe detyrimin në emër të ish-nxënësve të shkollës së Mesme “Laze Nuro” Brataj, për mësuesin e talentuar, autoritar dhe po aq njerëzor Llambro HYSI.
Është privilegj, por edhe përgjegjësi për mua që a do të mund ta shpreh ashtu siç duhet respektin për këtë vlerësim të merituar, pse jo pak të vonuar që i bëhet mësuesit tonë? Jam e bindur se ky vlerësim flet vetë, pasi puna këmbëngulëse, pasioni në profesionin e bukur të mësuesit, ka mundësuar që mësuesi Llambro Hysi ta finalizojë këtë vlerësim, në përgatitjen e nxënësve që frekuentuan shkollën “Laze Nuro” Brataj në vitet e arta do t’i quaja, ku jepnin mësim mësues TALENT e midis tyre edhe mësues Llambro Hysi.
Do ta vizatoja me këto fjalë gjithë angazhimin e Mësues Llambros: I duruar, këmbëngulës, largpamës, llafepak, fjalëmbël, tepër domethënës, studiues shumë i mirë i psikologjisë së çdo nxënësi, zgjidhës shumë i mirë i problemeve. Mbretëron qetësia në personalitetin e Tij, por tepër këmbëngulës në zgjidhjen e problemeve. Mësues me dinjitet të lartë. Ne dhe sot, që jemi vetë mësuese e jemi bërë nëna e gjyshe i flasim me respekt: O Mësues!
Mësues Llambro! Ti shpalose vlera në punën tënde mësimore – edukative e ne t’i “kopjuam” këto vlera. Ne të respektojmë se jemi nxënësit e tu e u bëmë dikush në jetë, gjë kjo shumë me vlerë edhe për efikasitetin e edukimin Tuaj në shkollën tonë aq të dashur të Bratit.
Ju sot jeni krenar e bëni shumë bukur bilancin e arritjeve. Ju me edukimin Tuaj, me punën e lartë shkencore krijuat vlera për shoqërinë. Ju i dhatë shoqërisë njerëz të formuar, të orientuar mirë për jetën. Ky është me të vërtetë një fat për Ju, por këtë fat e kërkuat Ju, sepse punuat me mish e me shpirt, prandaj për këtë Ju jemi mirënjohës. Ju, Profesor Llambro, ndërtuat punën Tuaj duke hyrë në mendimin e gjithkujt nga ne, peshuat logjikën tonë, punuat me këtë logjikë dhe na mirorientuat.
Për ne u shtrua nga Ju, mësues të dashur të Shkollës së Mesme “Laze Nuro” Brataj traseja ku do të udhëtonte mendimi ynë për jetën. Ishit Ju largpamës në edukimin dhe përgatitjen tonë mësimore-eduktive. Në këtë vlerësim që shpreh me këto pak fjalë në emër të të gjithë ish-nxënësve Tuaj pa dyshim je një nga ndriçuesit që na udhëheq kurdoherë në punën tonë. Jam e bindur që të gjithë ju miq e dashamirës të mësues Llambros, të dijes, arsimit, e kulturës së Labërisë, që më dëgjoni në këtë sallë, edhe ata që s’mundën të vinin, njëzëri do të thonë: “Shumë bukur! Vlerë, e meriton, Mësues Llambro Hysi këtë vlerësim. Ju, jeni përherë e do të jeni mësuesi ynë i talentuar. Prandaj, ne sot Ju urojmë nga zemra:
Paçi gjithmonë sukses! Për Ju shkroftë gjithmonë pena e artë, sepse Ju e meritoni, i nderuar Mësuesi ynë!
__________________________________________
Llambro Hysi – njohës dhe studiues i folkorit dhe etnokulturës së Labërisë
MSc Albert Habazaj, studiues i Etnologisë dhe Folkorit;
Të them dy fjalë të beharta për studiuesin mësues Llambro Hysi është nder, përgjegjësi, respekt dhe kënaqësi, sa e lehtë aq e vështirë për mua. Dua të shpreh mirënjohjen time për një mik special që kam sot, sepse Llambrua ka qenë edhe mik e vëlla me babain tim, mësuesin dhe këngëtarin e paharruar Rexhep Abazi; mik e vëlla me Kujtim Micin, dragoin e këngës dhe valles labe; mik e vëlla me Tërbaçiotët e Malit Etnokulturor,
Mësues me shkronja të mëdha shtypi e shpirti edhe për këto motrat e mia tërbaçiote, që sot përfaqësojnë polifoninë femërore labe. Llambro Hysi mirësishit vijon të jetë sot edhe miku im. Llambro Hysi dhe Çertifikata “Mirënjohje e Labërisë”. Në fraksion të sekondës, mendoj për emrin e përveçëm Llambro KALLARATI dhe nderimin e veçantë “Mirënjohje e LABËRISË”, që sipas konceptit tonë kapedanllëks, duket i pandjeshëm, i zakonshëm, i pabujshëm, por në thelb, ai është nderimi më i lartë dhe i merituar që mund të japë shpirtërisht Mëmë Labëria.
Llambro Hysi është njohësi deri në mjeshtëri, ruajtës, përpunues i traditës së polifonisë labe dhe një nga studiuesit më me identitet dhe dinjitet të folkorit dhe etnokulturës së Labërisë sonë. Po paraqes një jetëshkrim të shkurtër të fushës, (CV), biografi tërësisht vlerësuese, me nota pozitive në çdo zë të jetës për të qenë mësues i talentuar dhe njeri model. Për çdo zë Llambro Hysi, sinqerisht meriton të jetë “Mirënjohje e Labërisë”. Është një zë që, edhe po s’e shpallëm ne, banorët, artistët, polifonët e Labërisë e kanë njohur, të paktën që në vitin 1972 mësues Llambron si mirënjohje të tyre. Telegrafisht, po paraqes zërin dhe vlerësimin për të:
Llambro Hysi – njeri i mirë. +
Llambro Hysi – familjar shembullor. +
Llambro Hysi – mësues i talentuar. +
Llambro Hys i- njohës i gjuhëve të huaja. +
Llambro Hysi – krijues popullor. +
Llambro Hysi – mik me malet e nderit e lezetit. +
Llambro Hysi – një nga ata dritanë diturie që Shkollës së Mesme “Laze Nuro” Brataj i dhanë fytyrën e një Universiteti, ndoshta (me 17 vite pune vajtje-ardhje) më jetëgjati dritan në “maratonën” e përditshme arsimore Kallarat-Brataj dhe kthim. +
Llambro Hysi – model i qytetarit idealist e dinjitoz ku e kërkoi koha, duke qenë shembëlltyra e jetësuar e shprehjes: “Dhe në malet me borë ka jetë”. +
Shumë mirë. Bukur. Model. Deri këtu ka bërë detyrën si një Mësues, si një Kallaratas, si një Lab, si një Shqiptar i duhur, i nevojshëm, vizionar për mirësi e përparim. Këto cilësi llogariten si faktorë plus në nderimin që shoqëria që sot i bën Mikut tim të veçantë Llambro Hysi, që ka qenë mik me të paharrueshmit mësues e folkoristë Kujtim Mici, Rexhep Abazi, Mejdi Skëndaj, etj.
Merita kryesore, më e spikatura që Llambro Hysi vlerësohet “Mirënjohja e Labërisë” është se ky kallaratas i ditur, mendjehapur e syqeshur është një njohës i sprovuar dhe i pashoq i folkorit të zonës, të Kallaratit, Kurveleshit, Mesaplikut, Lumit të Vlorës, Himarës, të folkorit të Labërisë, etnologjisë, dokeve, zakoneve, traditave, një nga më të pëlqyeshmit me humorin e tij në pasurimin e prozës e poezisë popullore, vëzhgues i hollë i mënyrës së jetesës së kësaj krahine të madhe etnografike brenda Toskërisë (njërës nga dy ndarjet më të mëdha etnografike shqiptare). Me kontribute kërkimore-shkencore të dukshme, siç e ka vënë në dukje dhe prof.dr. Bardhosh Gaçe, “Mjeshtër i Madh”, ky studiues është shembëlltyra më e lartë në sotshmëri e Thimi Mitkos e Spiro Dines, me emrin e tij të përveçëm, me gjurmët e tij që brezat e rinj i ndjekin si dritë e ngrohtë.
____________________________________________
PËRTEJ MIRËNJOHJES DHE FALËNDERIMEVE…
– mendime e shqetësime për etnokulturën dhe foklorin e Labërisë –
Nga Llambro HYSAJ
Përtej mirënjohjes dhe falënderimeve të mia për vlerësimin, unë desha të sjell këtu edhe disa mendime e shqetësime për ruajtjen, evidentimin dhe kalimin në breza të vlerave etnokulturore të Labërisë. Labëria ka lënë shumë dëshmi edhe për ato tema a çështje që diskutohen sot me pasion.
Së pari, nga vjen emërtimi “Labëri”? Në një vajtim të vjetër të mbledhur në Labëri motra qan vëllain: “Qaj nëno kërcuria,/ iku Bato lulia./ ike Bako Gjarpër-o,/ që s’le shok në Arbër-o”. pra, kur është vajtuar Batua, Labëria është quajtur Arbëri. Në një vajtim tjetër të mëvonshëm të mbledhur në Smokthimë, një grua që nuk la fëmijë vajtohej: “Fatime Demiria,/ fare s’më le binà,/ Fatime, moj binàhiçe,/ moj zonja me shumë qyçe [çelësa],/ shtroje odat arbërishte”. Po si ka kaluar nga “Arbëri” në “Labëri”? Shumë kollaj. Ne nuk kemi patur institucione hartografie. Ato na i kanë bërë të huajt. Në rastin konkret, nyja shquese latine “la”, “l’” është vënë para emrit “Arbëri” dhe gjatë kohës, për lehtësi shqiptimi ka rënë bashkëtingëllorja “r” dhe është krijuar emërtimi i ri “Labëri”.
Së dyti, Labëria ka qenë dhe mbetet një trevë etnokulturore. Asnjëherë ajo nuk ka qenë njësi administrative e bashkuar. Kur themi Labëri nënkuptohet ajo trevë kulturore ku këndohet me marrës, kthyes, hedhës dhe iso dhe ku i vdekuri qahet me ligje elegjiake e melodi të përvajshme. Në Labëri vajtohet duke kënduar. Jo më kot në Labëri ka mbetur shprehja frazeologjike: “e ka qarë”, pra e ka thënë bukur, deri në përsosmëri.
Sot nga media të ndryshme vizive apo të shkruara po ngulmohet të argumentojnë se Tragjasi, Dukati, Radhima, Kanina, Topalltia, Himara e Gjirokastra nuk janë Labëri. E nëse është kështu, cila është kënga e tyre?! Pse këndojnë e qajnë labçe?!
Kaq e fortë paska qenë kultura labe sa të ketë asimiluar kulturën e lashtë greke?! Para 100 vjetësh në Palasën e Himarës këndohej: “S’kemi punë me Greqinë,/ s’bëjmë hàsha vllazërinë,/ niprit e Gjergj Aranitit/ s’bëhen bij të Moraitit,/ vetëm për sebep të kriqit”. Ja që bregasit e lashtë e kanë ditur kujt etnie, fisi e vëllazërie i takonin. Në një vajtim tjetër për një kapedan të Bregut flitet për lidhje gjaku: “Rroftë Kurveleshi thoi [thoni],/ u përpoq sa e shpëtoi,/ nga Konja- Himar’ e prunë,/ gjaku inë s’bëhet ujë”. Hapur, shqip, e dëshmon edhe refreni i këngës së lashtë himariote: “Bregu ‘ Detit gurë-gurë,/ qaj o Breg e qaj o Lumë!”.
Mirë Bregu që do qante kapedanët e vet të vrarë të intrernuar, të burgosur nga turku (osmanët), po Lumi përse duhet t’i qante?! Duhet t’i qante se Bregu dhe Lumi ishin një fis, një gjak, një farë, një etni. Ajo që i dallonte apo i ndante ishte vetëm Mali i Vetëtimave dhe më vonë, ishte vetëm besimi, feja. Shkruajnë e thonë se shqiptarët deri në vitin 1912 nuk e kanë njohur flamurin e tyre.
Por kënga rreth 200 vjeçare himariote dëshmon të kundërtën. Ata kanë njohur veten, atdheun dhe flamurin: “Kost’ Aleksi-flamur me zok,/ aferim, sa u përpoq,/ për vatan veten e doq.
Labërit më këtë anë dhe matanë malit edhe në dashuri kanë patur të njëjtën hobi apo manì. Në bregdet: “Moj sizeza griklariqe,/ piqe moj ti buzën piqe,/ kur të vdes, qajmë me ligje”. Në Labërinë e Brendshme: “O mike, në të kam mike,/ kur të vdes, të bëhesh qyqe,/ të më qash brigje më brigje,/ hem me lot e hem me ligje”.
Shkruhet e thuhet se polifonia labe e ka origjinën dhe fillesat e saj te liturgjia kishtare, por harrojnë që liturgjia është një këngë korale kishtare e kultivuar. E anasajellta mund të jetë e vërtetë: Liturgjia kishtare mund ta ketë origjinën te polifonia pagane e popujve të lashtë. Çdo kultivar i ri e ka origjinën tek fara e egër në natyrë.
E veçanta në polifoninë labe është kthesa, që nuk e gjen në polifoninë e trevave të tjera shqiptare, por edhe në polifonitë e popujve të tjerë. Polifoni është kënduar edhe me dy zëra (marrës-kthesë), edhe me tre zëra (marrës-kthesë-hedhës) pa iso. Ato nuk kanë iso, por polifoni janë. Termi “isopolifoni” këtë mënyrë polifonike të kënduari e lë jashtë polifonisë.
Kënga labe ka disa mënyra të kënduari; ajo ka edhe monofoninë: vajet, ninullat, borohitjet, logatjet, mërmërimat këndohen në monofoni. Kënga labe është dialektike dhe nuk lë shteg interpretimi tjetër kur dëshmon: “Do ja themi një zë,/ të na bëhen dy zë [zëra]”. Pra, polifonia labe ka lindur nga monofonia. Labërishtja e kapërcen kornizën e një gjine arti, siç është kënga. Brenda saj gjen tregimin, fabulën, poezinë, portretin, tablonë, skënën, gjen lajmin, analizën, opinionin, gjen personazhe, ngjarje, tipa e karaktere, bëma e tertipe të së kaluarës, që vijnë në ditët e sotme si të ngjashme, si “krok” e ‘çit koka” me personazhet e ditëve tona.
Parë në këtë sens të krijohet përshtypja (ndjesia) se ajo është kënduar dje për t’u dëgjuar sot e mot: “Moj kasolle, ku na mblodhe!” (Parlamenti i sotëm); “Me shëndet sharkun, o Zykë,/ sharku ok e mendja pykë!” (Gjithologët e kohës sonë- Zykët e ekraneve); “E mbolli arën Hajdini,/ Kur ta korrë e do e shini” (Premtimet e Hajdinëve të sotëm në mitingje e ekrane).
Labërishtja në udhëtimin e saj mijëravjeçar nga brezi në brez e nga koha në kohë, qarkulloi të njëjtën gjuhë e të njëjtën kulturë në të njëjtin territor, duke bashkuar kohët dhe njerëzit në një marrëveshje e mirëkuptim, që në termin bashkëkohor quhet identitet kombëtar.
Ky është, ndoshta, një shërbim edhe më i madh, se sa luftërat, përpjekjet, sakrificat e jetëve njerëzore për liri, pavarësi e identitet kombëtar, të marra së bashku.
UNESKO i hapi portat polifonisë labe për vlerat e veçanta muzikore dhe lashtësinë, që ajo mbart, ndërsa ne jo vetëm t’u jemi mirënjohës brezave për vlerat që na lanë, por t’i ruajmë e t’i çojmë edhe më tej.
MIK ME MIRËSINË*
Këngë për mësuesin dhe folkloristin Llambro HYSI
Nga Albert HABAZAJ
Kur Shkollë qe Brati,
Vin’ nga Kallarati,
Mësuesi ynë –
Mik me mirësinë. (Ref.)
Me yje, me hënë,
Për dije, për këngë,
Zhegu, as furtuna,
S’e ktheu nga udha.
Zoti për kuvënde,
Me zemër e mëndje.
Nga rrënja, themeli,
Lulelabe çeli…
Kock’ e bardhë guri,
N’Argjiro na shpuri.
Me Kujtim Dragoin,
Kujtim Mic fajkoin.
Llambro Hys i këngës,
Behari i Nënës.
Labëria sot,
E qeshur i thotë:
“Mirënjohje, djalë,
Të kam për në ballë”!
*) Kënduar nga grupi i vajzave të Tërbaçit “10 Shqiponjat e Tërbaçit” në veprimtarinë e vlerësimit të Mësuesit dhe studiuesit Llambro Hysi me çertifikatën “Mirënjohje e Labërisë”
Vlorë, 30.07. 2017
———————————————————————
Përgatiti për kallarati.com: Besnik GJONBRATAJ