Intervistoi: Besnik GJONBRATAJ

Evgjeni Jonuzi, një vajzë simpatike, bjonde me flokë të gjata, e lindur në Kallarat, aty në lagjen e bukur e plot gjelbërim të Bashait, e rritur me mundime si gjithë moshataret e saj nga prindërit Besim e Hajdili Jonuzaj, një nxënëse e urtë e thjeshtë, por e zgjuar e shkollës 8 – vjeçare “Mumin Selami”, një vajzë plot ëndrra e synime për të ardhmen, një vajzë që njohja e saj nuk i kalonte kufijtë e fshatit. Por ja që vjen viti 1983 ku falë organizimit të festivaleve folklorike zonale, kallaratasi Llambro Hysi, një nga mbledhësit e folklorit të zonës, të zbulonte e nxirrte në pah vlerat dhe talentin e një këngëtarje të re mjaft premtuese për të ardhmen, e cila me shumë vrull e pasion do të provonte zërin e saj melodioz në një varjant të veçantë të këngës labe, atë të monofonisë.

Dhe kjo ishte Evgjeni Jonuzaj. ose Gjena, siç i thërrasin shkurt, e cila pasi  kaloi me sukses provat dhe skualifikimet nga juritë e Vlorës, se bashku me bashkëfshatarin tjetër, Zeqo Hoxhën dhe këngëtarë të tjerë të zonës së Lumit të Vlorës, me Llambro Hysin në krye, do të bëhej pjesë e grupit folklorik që do të përfaqësonte rrethin e Vlorës në Festivalin Folklorik Kombëtar të Gjirokastrës, në Arenen e Madhe të Kalasë, aty ku mblidheshin artistët, këngëtarët, instrumentistët dhe vallëtarët më të mirë nga e gjithë Shqipëria. Pjesëmarrja e saj – siç shprehet Gjena – ishte  një ëndërr që rrallë kujt i jepej mundësia ta provonte e përjetonte. Kënga e saj “Djepi ynë burim Flori”, një monofoni e veçantë u mirëprit, u duartrokit dhe u vlerësua me çmimin “Laurant i Festivalit”. Pjesëmarrja e saj në këtë festival do ta bënte atë të njohur, jo vetëm në zonën tonë të Vlorës, por në gjithë Labërinë dhe më gjerë. Talenti i saj i të kënduarit labçe i trashëguar nga prindërit nuk e zhgënjyen Llambron për t’i besuar asaj dy këngë në atë festival, të cilat i hapën asaj dyert për angazhime të tjera artistike brenda e jashtë atdheut.

Gjena sot me siguri do të ishte një këngëtare e talentuar e këngës labe sidomos e monofonisë, por edhe e muzikës popullore me motive të jugut, pse jo një “Majë”, “Marjolë” apo një “Rovenë” vlonjate, edhe pse ajo vetë kërkon të mbetet veçse “Gjena”, por emigrimi jashtë vendit, i preu në mes karrierën artistike. Sot, pas shumë vitesh jete në Angli, edhe pse jeta e saj ka marrë një tjetër rrjedhë, kujton me lot në sy emocionet e mëdha të atyre viteve që i çelën të tjera mundësi për të ecur në jetë. Gjena nëpërmjet kësaj interviste sjell për lexuesit pjesë nga jeta e saj këtej dhe përtej Adriatikut, por me dashurinë e madhe për vendlindjen dhe nostalgjinë për këngën labe, të cilën e shpreh edhe me këto vargje.

Kallarat aty u linda

Me një ndjenjë krenarie

Sa të jem të kam në mendje

Se jam bijë Labërie.

1. Megjithëse kanë kaluar vite ende njerëzit ju mbajnë mend nëpërmjet këngës “Djepi ynë burim flori”, kënduar në Festivalin Folklorik të Gjirokastrës më 1983, a mund të kujtosh diçka si lindi ideja dhe si u realizua kjo këngë dhe më kryesorja si u këndua nga ju, e cila mori edhe çmim? Cilat ishin emocionet e para të skenës?

E rritur në një fshat të Labërisë, siç është Kallarati, aq më tepër edhe në një familje që kënga ishte pjesë e jetës, nuk kishte si ndodhte ndryshe edhe me mua. Fillesat e para të këngës nisin që në vogëli, atje në lagje me fëmijët e tjerë, vijojnë më vonë ne shkollën 8-vjeçare në konkurimet midis klasave apo shkollave te ndryshme dhe u konsoliduan më vonë me aktivizimin tim në Vatrën e Kulturës të asaj kohë ku shpërthenin dhe evidentoheshin talentet e reja të së ardhmes. Kur po afrohej festival folklorik I Gjirokastres 1983 Llambrua nisi punën me organizimin e grupit per t’u përfaqësuar në festival.  Ai erdhi me një ide shumë ndryshe nga polifonia e cila u quajt “monofoni” e një gruaja labe ose “ninull djepi”. Më prezantoi me tekstin të cilin e kishte krijuar vetë.

Djepi yn’ burim flori,

Ç’trima që rriti ai,

Bota na kanë zili,

Djepet-o, nënat-o,

Që përkundën trimat-o,

Bashkë me martinat-o

 

Më vonë më tregoi edhe mënyrën e të kënduarit. Në provat që bëja vetëm me Llambron edhe me Zeqon sepse edhe ai po përgatitej për perlën më të bukur që nuk ishte dëgjuar ndonjëherë “Ç’u këput një këmbë mali” arrita ta realizoj versionin e ri, por e pata të vështirë të dilja para grupit lab e të prezantoja ninullën.  E kujtoj gjithmone atë çast kur më erdhi radha të dilja në skenë ikën dritat dhe unë fillova ta këndoja dhe nuk ndalova së kënduari edhe për 16 vjet të tjera pas asaj nate deri sa u largova nga Shqiperia me 1999. Pas disa konkurimeve me të gjitha grupet dhe trevat rrethit te Vlorës arrita të prezantoj traditën tonë të bukur të Labërisë dhe të vendlindjes time të dashur Kallaratit në skenën e festivalit të Gjirokastrës 1983 me dy këngë: -Ninulla – “Djepi ynë burim flori”, ku u vlerësua me çmimin “Laurent i Festivalit” dhe me grupin e vajzave Kallarat-Bolenë “Plaku me plakën ç’u  zunë”.

2. Çfarë këngësh të tjera  ke kënduar vetëm, a në përbërje të grupit, a mund të na i kujtosh?

Nuk dua ta mohoj që kam kënduar edhe këngë vaji që kushtohej vdekjes së Enver Hoxhës. Kam qenë pjesë e realizimit të muzikës së filmit ‘Vendimi” me regjisor Kujtim Gjonaj. Gjithashtu kam qenë pjesë e filmit “Tetori i Këngëve”, ku disa filmime u regjistruan në qendër të fshatit duke filluar që nga shtepia e Bejo Xhaferit dhe në drejtim të lapidarit dhe fshatit të djegur me “Ç’u këput një këmbë mali”. Po ashtu kam kënduar me grupin e Lapardhasë, me Asamblenin “Çipini’ në koncerte të ndryshme në disa qytete të Shqiperisë,  Gjithashtu kam marrë pjesë në festivale folklorike jashtë vendit, në Francë,  Gjermani,  Belgjikë, në kengën “Vajtim për kurbetin” me Nazif Çelën, Vasil Sera e  Vendim Kapaj. Gjithashtu me grupin “Bogonica” nën drejtimin e Llambros dhe Birçes kam kënduar disa këngë, të cilat sot janë të vetmet këngë të rregjistruara e filmuara që identifikojnë grupin e Kallaratit.

3. Për të gjitha këngët e kënduara përveç talentit tënd, kujt ia dedikon?

Talentin tim ia dedikoj vendit dhe ambjentit ku jam rritur, Kallaratit dhe në mënyrë të veçantë te dy prindërve të mi, të cilët edhe ata kanë kënduar në festa e gëzime, prandaj dua të besoj që pasionin për kengën e kam të trashëguar. Nga babai ruaj dhe do ta mbaj në kujtesën time gjithë jetën kengën e tij më të preferuar “Telat po venë e vijnë”, që i kushtohet heroizmit të popullit në Luftën e  Vlorës më 1920.

Tela-to po venë e vijnë,

Tela-too.

Nëna i krijonte vargjet në çast në varësi të ceremonisë me shumë emocion sa që kishte raste që ne këndonim duke qarë. Ju jam shumë mirënjohëse prindërve për gjithçka dhe i kujtoj me shumë dhimbje për vetë faktin që nuk kanë shumë kohë që janë larguar nga jeta.

4. Përveç të kënduarit labçe, a ishit në gjendje të këndonit edhe këngë popullore me muzikë, kuptohet me motive të jugut?

Më ka pëlqyer të qëndroj tek tabani i kengës labe, tek varianti im melankolik i monofonisë. Dëshirë kam pasur të këndoj edhe këngë popullore, biles kishim një plan për të realizuar një këngë popullore me Nazif Çelën, por nuk ndodhi për asrye se unë u largova në Angli.

5. Nëse nuk do ishit larguar nga Shqipëria dhe nëse do të kishit patur një përkrahës, a mendoni se sot mund të ishe një “Maja” , “Rovena”, “Marjolë”, apo… ?

Maja është idhulli im dhe e admiroj pa kufi, pasi këndon mjaft bukur dhe me një zë karakteristik, por unë do të pëlqeja të isha Gjena në variantin monofonik, baladës dhe cylës dyjare.

6. Cilët nga kallaratasit këngëtar do të veçoje si në të kaluarën, ashtu edhe sot?

Është e vështirë të zgjedhësh, por unë do të përmendja Zeqo Hoxhaj, Sulote Hoxhaj, Mjaftime Goxhaj, Alime Kondi, Myzafer Laçaj, Hyso Xhaferi, Pranvera Hoxhaj, Gjergji Leskaj, Ervehe Habilaj, Tefta Muharremaj e plot të tjerë, me të cilët këndova në sa e sa aktivitete të përbashkëta. Sot i kujtoj me mall e dashuri.

7. Po nga grupet që këndojnë labçe në Shqipëri kë do të veçonit?

Nëse më parë grupet labe ekzistonin në bazë fshati, ku çdo fshat dallohej nga dialekti, sot janë krijuar shumë grupe me përbërje mikse, ku edhe pse këndojnë bukur, pak a shumë ka humbur veçoria dalluese e këngës, pra mungon identiteti i dialektit, mjafton që këndohet labçe, me përjashtime të rralla që ruajnë me fanatizëm identitetin e tyre, si kënga e Himarës, Pilurit, Dukatit, Tërbaçit, Bënçës e ndonjë tjetër fshat. Përveç melodisë dhe marrësit, kthyesit e hedhësit, këngën labe në krahinën e Vlorës, e kanë mbajtur dhe po e mbajnë akoma gjallë tekstet shumë të goditura të “Mjeshtrit të Madh” poetit Lefter Çipa, Feti Brahimit, të paharruarit Nertesi Asllanit, Muhamet Tartarit, Tomorr Lelos etj. Ndër grupet labe që do veçoja më shumë do ta filloj me  Bejkën e Bardhë të Pilurit dhe Neço Muka himarjoti,  janë këngët që jemi rritur dhe na kanë zgjuar mëngjeseve. Vallja e famshme e Vranishtit me Arap Çeloleskën në krye, Syrja Hodua dhe vallja e bukur e 10 Shqiponjave të Tërbaçit, zërat e bukur të talentuar të Bardhës dhe Katinës, Treshja e Dukatit, Tartar Avduli i Tragjasit, grupi  i Vezhdanishtit dhe violinat e  këngës “Janines ç’i  panë sytë” me të madhin Nazif Çelën, apo  “Mjeshtren e Madhe” Irini Qirjakon e bashkëfshatarin tonë Hyso Xhaferin me shokë te Ansambli i Këngëve Popullore, e plot grupe e këngëtarë të tjerë.

8. Emigrimi jashtë vendit në një farë mase ju ndërpreu në mes karrierën e këngës, a je pishman për këtë?

Është mëse e vërtetë, por ishte momenti që duhehesha t’iu dedikohesha vetëm femijëve të mi duke mbyllur çdo dritare në jetën time për sa i përket këngës.

9. Si përfunduat në Angli dhe a mendon se u përshtatët shpejt me ambjentin, kulturën, njerëzi e gjuhën?

Kisha vendosur që do të largohesha nga Shqipëria, për arsyet që thashë më lart. Ardhja në Angli është meritë e vëllait Dashamirit që më dha mundësinë më të mirë për të filluar një jetë të re, veçanërisht për dy fëmijët. Gjëja e parë që më bëri përshtypje ishte koha me shi çdo ditë edhe pse ishte muaji qershor. Pas 4 ditësh fillova punë pa folur asnjë fjalë në gjuhën angleze. I gjithë stafi ku punoja më bënë të ndjehesha e mirëpritur dhe më ndihmuan shumë që të filloja të kuptoja pak a shumë gjuhën sa për t’u marrë vesh. Për mua ishte një ndjenjë përgjegjësie, por edhe vlerësimi nga ana e atyre. Gjithmonë kam mësuar nga mirësjellja e tyre edhe për faktin se këtu jetojnë njerëz nga gjithë bota me kultura të ndryshme. Në dhjetë vitet e para kam punuar kudo deri në 17 orë në ditë. Si fillim ishte shumë e vështirë edhe për faktin se nuk dija gjuhën. Më pas e gjeta veten përsëri në hapsirën e madhe të bukurisë edhe artit mund të them, pra në profesionin e parukieres ku vazhdoj t’a ushtroj.

10. Ju kemi parë në foto me kryeministrin aktual të Anglisë, të cilën e publikuan edhe në fb e shoqatës, rastësi, përkrahëse e partisë së tij, apo hapat e para për t’u marrë me politikë?

Asnjëra nga këto hamendësi nuk qëndron. Me kryeministrin tonë britanik Boris Johnson jam takuar në një mbrëmje të organizuar nga shoqata bamirësie, ku unë i frekuentoj shpesh. Megjithatë ishte kënaqësi një foto me të, pasi është shumë i thjeshtë popullor dhe i respektuar, pavarësisht kombësisë e prejardhjes së njerëzve që jetojnë në Angli.

11. A mendon se dikush, pse jo përsëri Llambrua, duhet të mbledh bashkë Evgjeninë, Zeqon, Hyson, Renaton, Gjergjin etj të këndonit labçe nën siglën e Kallaratit ose Bogonicës?

Mendoj se është një pune e lënë në mes. Kush më mirë se vetë Llambrua mund të na bashkonte! Mendoj se duhej të ishte bërë me kohë, por asnjëherë nuk është vonë. E mirëpres me kënaqësi të jem me këngëtarët e talentuar të Kallaratit dhe jam e sigurt që kemi shumë për të dhënë.

12. Ju shohim shpesh që në fb hidhni edhe poezi me ndjenjë, a mendon se krahas këngës pjesa tjetër e talentit është poezia?

Poezia tek unë ka lindur para kengës. Kam shkruar shumë herët, por asnjëherë nuk i dhashë rëndësinë e duhur. Para dy vitesh në një bisedë me Lale Breshanaj, kushurira ime e parë (kemi qenë më shumë shoqe se motra) më tha se kam ruajtur për një kohë të gjatë shkrimet e tua të palosura në copa letre. U trishtova, por koha nuk kthehet më mbrapa. Poezia ka qenë produktiviteti i këngës sepse unë filloja të këndoja ato që shkruaja edhe vetëm.

13. Diçka më tepër për familjen dhe sidomos fëmijët?

Kur erdhëm këtu femijët ishin, Erandi 11 vjeç dhe Esmeralda 6 vjeç. Filluan shkollën të dy. Erandit dajo Dashua i ushqeu pasoinin për sportin. Mbaroi studimet e larta për Edukim Fizik me shumë pasion për fotbollin dhe tifoz i Liverpoolit, që për vite me radhë ka pas raste kemi ndenjur edhe pa darkë të gjithë kur Liverpuli nuk fitonte. Erandi tani është i martuar me Joanën. Të dy punojnë në arsim në Dubai dhe janë në pritje të femijës së parë. Emocion i papërshkruar që së shpejti do bëhem gjyshe. Esmeralda në fillimet e saj pati pasion muzikën, por nuk zgjati shumë. Mbaroi studimet e larta përr literaturë angleze dhe pas kësaj mori përsëri një kthesë të madhe dhe tani punon producente për BBC Radio.

14. Megjithëse larg vinit shpesh në vendlindje, kjo më tepër për prindërit, të cilët tani nuk jetojnë më, a ndjen një brazëti në shpirtin tuaj?

 

Unë kam një familje të madhe e të dashur dhe një rrjet shoqëror të shkëlqyer që më bën të ndjehem e vlerësuar dhe e respektuar. Por me largimin e prindërve nga jeta iku edhe një pjesë e shpirt tim. Prindërit janë për këdo personat më me vlerë në jetë,  që të japin dashuri pa kushte. Prandaj i këshilloj të gjithë sa t’i kenë prindërit gjallë t’i respektojnë e t’i duan se pastaj do jetë vonë.

S’dilni më tek dera,
Të prisni për ne,
Babë edhe nënë,
Ju tret ai dhe..

Me të vërtetë në këtë moment më mungojnë prindërit, me të cilët isha mësuar t’i gjeja  te dera e shtëpisë sa herë që shkoja në Kallarat e të më prisnin me mall e dashuri, siç dinë prindërit të të presin, por tani në mungesë të tyre do të jetë vëllai i madh Agurimi, ai që do të lozë rolin e prindit, ai që do të na mbledh, pasi edhe amaneti i tyre sa qenë gjallë ishte që, ajo derë duhet të qëndrojë hapur për miq e shok të Besim e Hajdili Jonuzit dhe këtë me mirë se Agurimi me bashkëshorten e tij të mrekullueshme Linditën, nuk mund t’a bëjmë ne fëmijët e tjerë, Dashamiri që edhe ai si puna ime është larg këtu në Angli, por as motra, Ednora që është në Itali. Dashuria mes nesh si fëmijët e atyre prindërve të mrekullueshëm, nuk do të mungojë kurrë. Nëpërmjet kësaj interviste i përshëndes vëllezërit dhe motrën me gjithë fëmijët e tyre duke shpresuar që të mos t’a harrojmë Bashain tonë të bukur e në veçanti shtëpinë ku u lindëm e u rritëm me sakrifica të prindërve tanë, por edhe të secilit prej nesh.

15. Përveç njerëzve, dashuria është edhe për natyrën, a ndjen mall për Bashain ku u linde dhe u rrite, Kallaratin në përgjithësi edhe pse prej vitesh jeton në Londër?

 

Patjetër që ndjej. Duhet ta provosh mërgimin që mund ta përshkruash e të flasësh për të. Vendlindja e atdheu yt është gjithçka për këdo. Ato nuk harrohen dhe nuk tjetërsohen. Mund të kesh siguruar kushte mjaft të mira për punë e jetesë e prapë nostalgjinë duhet ta kesh për vendlindjen dhe kjo nuk është një retorikë që e them unë, por një realitet. Si mund të harroj unë Bashain ku u linda e u rrita! Si mund të harroj gjitonët e mi të mrekullueshëm; Laçajt, Ribajt, Jonuzajt etj! Si mund të harroj shkollën në Morrez ku mora hapat e para të dijes! Si mund të harroj mësuesit që me aq durim e pasion mundoheshin të na mësonin e edukonin! Si mund të harroj aktivitetet kulturore në Vatrën e Kulturës, filmat e mbrëmjet e dëfrimit edhe pse me një firzamonikë por shumë tërheqëse e argëtuese! Si mund të harroj njerëzit e mrekullueshëm të fshatit, në veçanti nënat e gjyshet, të cilat të jepnin dashuri pavarësisht se fëmijë i kujt ishe! Si mund të harroj natyrën e bukur, fushat e Ubavit, Fierit të Sipërm, Gjimufit ku punonin, Valin, Gjothanasin, malin e Bogonicës kur shkonim me bagëti, lumin Shushica me ujin e tij kristal! Si mund të harroj fshatrat fqinjë si, Bolenën, Kuçin, Vranishtin, Pilurin, Himarën e ndonjë tjetër, ku ne si fshat bënim aktivitete të përbashkëta kulturore,etj! Këtu në Angli mund dhe me siguri kemi gjëra më të bukura, qytete shumë të zhvilluara, kulturë e demokraci të konsoliduar mijëra vjeçare, e megjithatë si atdheu jot e si njerëzit e t’u nuk të bëhet kurrë askush.

 

16. Sa e ndjek fb e Shoqatës dhe gazetën Kallarati? Ç’mendim keni për to?

I ndjek të dyja, të cilat më mbajnë të lidhur me vendlindjen dhe më gjerë. Nëpërmjet fb njihem me çdo gjë që ndodh në Kallarat dhe me kallaratasit kudo që ndodhen. Falë administratorit të fb të shoqatës që gazetën Kallarati e lexoj më përpara se të shpërndahet për lexuesit në Vlorë, Kallarat a diku tjetër. Gazeta Kallarati është simbol dhe vlerësim në shërbim të të gjithë brezave. Merita u përket anëtarëve të redaksisë, kryeredaktorit të palodhur, Seit Jonuzaj dhe gjithë atyre që e pasurojnë dhe e mbajnë të gjallë duke pasqyruar në të vlerat historike, kulturore, artistike dhe përkujtimore të Kallaratit.

17. Mesazhi juaj për kallaratasit kudo që janë cili do të ishte?

Kallaratasit e mi kudo që jetoni! Mos harroni vendlindjen, origjinën e prindërve apo të gjyshërve tuaj, Kallaratin! Do vijë një ditë që brezat do largohen, por dashuria për të nuk duhet të rresht kurrë! Këtë gjë secili duhet ta kultivojë te fëmijët, nipërit e mbesat. Ndërsa për ata që jetojnë e banojnë në fshat, qëndroni kryelartë në atë vend të bukur që perëndia e ka bekuar me fushën, kodrat, malin dhe lumin, aq më tepër me mrekullitë që shton përfundimi i asfaltimit të rrugës, e cila përveçse ndihmë për banorët e atjeshëm do të jetë edhe një mundësi më shumë për ne të larguarit për të shkuar më shpesh, por edhe për turistët nga gjithë bota, pse jo edhe nga Londra ime.

Faleminderit!

Intervistoi: Besnik Gjonbrataj