Profesorët Ali Dhrimo dhe Rami Memushaj kanë promovuar dje në Akademinë e Shkencave “Fjalorin drejtshkrimor të gjuhës shqipe”, botuar nga “Infbotues”. Ky është i dyti botim pas atij të vitit 1976 dhe autorët e konsiderojnë se një fjalor i ri i pasuruar në zëra ishte tashmë një domosdoshmëri e tregut
Pa
s një pune më shumë se trevjeçare, profesorët Ali Dhrimo dhe Rami Memushaj kanë promovuar dje në Akademinë e Shkencave “Fjalorin drejtshkrimor të gjuhës shqipe”, botuar nga “Infbotues”. Ky është i dyti botim pas atij të vitit 1976 dhe autorët e konsiderojnë se një fjalor i ri i pasuruar në zëra ishte tashmë një domosdoshmëri e tregut. Profesor Memushaj, duke e konsideruar gjuhën një organizëm të gjallë, shprehet se është i domosdoshëm pasqyrimi i zhvillimeve të saj, pa prekur sistemin e normës. Fjalori i ri përmban 75 mijë zëra, ku rreth 2-3 mijë janë emërtime gjeografike deri në nivel komune, shprehje të huaja me shqiptimin në gjuhën gjegjëse dhe rreth 4000 mijë fjalë shqipe si sinonime absolute të fjalëve të huaja.
Profesor Memushaj tregon për procesin e hartimit të këtij fjalori dhe parimet mbi të cilat është punuar.
Sapo është botuar “Fjalori drejtshkrimor i gjuhës shqipe”, hartuar nga ju në bashkëpunim me prof. Ali Dhrimon. Ishte domosdoshmëri në ditët e sotme një fjalor i tillë?
Propozimi na erdhi nga shtëpia botuese “Infbotues” dhe kjo do të thotë se tregu ka nevojë për një fjalor të ri drejtshkrimor. Ky është një botim që nuk i drejtohet specialistit të fushës, por një publiku të gjerë. Angazhimi ynë në këtë fjalor vjen pas një përvoje prej dhjetëra vjetësh në njohjen e çështjes së normës. Shqipja është një gjuhë e standardizuar prej gati 40 vjetësh që prej vitit 1972, dhe detyra e atyre që merren me studimin e gjuhës, si Instituti i Gjuhës, është paraqitja e normës në fazën aktuale dhe propozimi i zgjidhjeve për përmirësimet e mundshme. Gjuha është organizëm i gjallë që zhvillohet dhe me kalimin e viteve duhet që këto ndryshime të pasqyrohen, të bëhen më të kapshme nga masa e gjerë. Mirëpo Instituti i Gjuhës, që ka për detyrë ta bëjë këtë, në mungesë të një sektori të specializuar në këtë drejtim, nuk e ka ndërmarrë një angazhim të tillë. Ka më shumë se 30 vjet që nuk ka një fjalor të drejtshkrimit të gjuhës shqipe, ndërkohë që gjuha ka evoluar. Këto kanë qenë arsyet që na nxitën t’i vihemi punës tre vjet e gjysmë më parë.
Në këtë pikëpamje, çfarë sjell të re ky fjalor?
Nëse e krahasojmë me fjalorin e botuar në vitin 1976, fjalori i ri ka dy herë më shumë zëra, rreth 75 mijë të tillë. Në këtë botim, përveç fjalëve të leksikut kemi përfshirë rreth 2-3 mijë emërtime gjeografike deri në nivel komune, shprehje të huaja me shqiptimin në gjuhën gjegjëse dhe rreth 4000 mijë fjalë shqipe si sinonime absolute të fjalëve të huaja, shumë më tepër nga çdo fjalor i botuar deri më tani. Po ashtu, informacioni morfologjik është pasuruar: te mbiemrat jepen edhe format e shumësit, për foljen jepen më shumë forma themelore etj. Synimi i fjalorit është që të gjejë zgjidhje sistemore për rastet e njëjta, në mënyrë që të thjeshtohet sa më shumë të jetë e mundur drejtshkrimi. Kjo do të thotë se fjalët që kanë tregues të njëjtë gramatikor duhet t’i zgjidhim në mënyrë të njëjtë. P.sh. kuadër dhe teatër, sipas normës drejtshkrimore e kanë shumësin kuadro, teatro. Në këtë botim të ri ne kemi sugjeruar si shumës kuadra dhe teatra. Për të gjitha rastet ku ne kemi sjellë zgjidhje të reja, që nuk përputhen me fjalorin drejtshkrimor paraardhës, i kemi shënuar me ngjyrë të kuqe. Që prej vitit 1991 bëhen diskutime për gjuhën standarde dhe normën e saj, bëhen propozime, por asnjëherë nuk bëhet ndonjë projekt për zgjidhje, gjë të cilën e gjen në fjalorin tonë.
Por këto forma të reja që ju propozoni bien ndesh me normën drejtshkrimore të gjuhës shqipe…
Ne i këshillojmë të gjithë lexuesit të përdorin trajtën normative, por u propozojmë edhe këto zgjidhje të reja, që nuk janë vetëm tonat, por të shumë gjuhëtarëve. Që nga koha e Kongresit të Drejtshkrimit kishte propozime që nuk u morën parasysh, të cilat nuk sjellin përmbysje në drejtshkrimin e shqipes, por janë një përpjekje për të paraqitur situatën e sotme e për të dhënë zgjidhje të sistemuara. Ne kemi bindjen e paluajtshme që procesi i kristalizimit të gjuhës standarde shqipe ka marrë fund, është tashmë një institucion kombëtar që nuk mund të preket, ndryshe nga sa mund të mëtojnë disa për operacione të thella. Por duke qenë se pas procesit të kristalizimit të normës vjen procesi i zbatimit të saj, në këtë fazë lind nevoja e përmirësimeve të normës, sepse është kategori historike dhe jo diçka e pandryshueshme. Ne jemi të mendimit se përmirësime të normës duhen bërë, por nuk duhet prekur skeleti i sistemit.
Ju thatë se keni përfshirë në këtë fjalor 4000 fjalë shqipe si sinonime të fjalëve të huaja. U jeni referuar edhe fjalëve dialektore?
I kemi gjetur kryesisht në fjalorët bazë që kemi shfrytëzuar dhe kemi zgjedhur ato fjalë kur kemi qenë të bindur se mund të përdoren si sinonime. Përdorimi i termit të huaj e largëson dëgjuesin nga përmbajtja që thuhet. Ne jemi përpjekur të mos e teprojmë. U jemi referuar po ashtu edhe lëvruesve të njohur të gjuhës shqipe, siç është Ismail Kadare. Shqipja është një gjuhë që po zhvillohet dhe po e përballon mirë trysninë e gjuhëve të mëdha. Sipas një studimi të thjeshtë, në gjuhën shqipe thuajse shtohet një fjalë e re çdo ditë. Katër muaj pas futjes në procesin e botimit të këtij fjalori, unë kam gjetur 200 fjalë të reja. Por pasqyrimi i këtyre fjalëve të reja nuk do të zgjidhet asnjëherë deri në momentin kur ne të arrijmë të bëjmë një fjalor me database, sepse sot i ka ikur koha skedimit nga romani.
Oliverta Lila, Gazeta Shqip, 2011-06-28
