Familja dhe ne kolegët e të ndjerit Profesor Agalliu kemi disa vjet që e presim ditën e nderimit dhe të vlerësimit publik të veprimtarisë së tij pedagogjike e shkencore. Kanë kaluar më shumë se 11 vjet nga dita kur ai u nda nga gjiri i familjes. U largua nga kjo jetë i helmuar për humbjen e djalit të dashur, por edhe me një brengë në zemër. I vetëdijshëm për rolin që kishte luajtur në dy universitete, ai e ndiente që ndihmesat e tij në fushën e mësimdhënies dhe të gjuhësisë nuk ishin vlerësuar.
E kishte nisur punën si pedagog qysh nga viti 1958 në Institutin Pedagogjik të Shkodrës, ku qëndroi 8 vjet. Më 1965 u transferua pranë katedrës së gjuhës shqipe të Universitetit të Tiranës, në të cilën punoi një çerek shekulli, deri në vitin 1990, kur u nxor në pension. Këtu, duke punuar krahas profesorëve të shquar Eqrem Çabej, Mahir Domi, Shaban Demiraj, Androkli Kostallari etj., ai e konsolidoi formimin e vet shkencor dhe shpejt u bë një nga zërat më autoritarë të gjuhësisë shqiptare. Si shkencëtar, ai u shqua për ndihmesat e shumta në fushën e morfologjisë, ku spikatin intuita e thellë gjuhësore dhe mprehtësia në trajtimin e problemeve, mendimi i tij analitik dhe kritik, si dhe përpjekjet për të zbatuar koncepte të gjuhësisë moderne. Me metodën e tij të punës dhe me erudicionin e thellë, ai la gjurmë të pashlyera në formimin shkencor të gjuhëtarëve të rinj të viteve ’70-’80. Profesor Agalliu ka lënë një trashëgimi të pasur shkencore, që përfshin gjashtë tekste mësimore për shkollën e lartë dhe 8-vjeçaren, tri monografi, mbi 40 artikuj e studime, përveç recensioneve, kumtimeve në tubime shkencore e redaktimit të disa veprave, si dhe dhjetëra e dhjetëra shkrimeve publicistike të botuara në shtypin e përditshëm të viteve 1991–1998. Një veprimtari e vyer, por e shpërndarë andej-këndej nëpër revista e gazeta, sistemimi dhe botimi i së cilës nga Departamenti i Gjuhës Shqipe do të ishte një ndihmesë me vlerë të madhe për gjuhësinë shqiptare. Si pedagog, Profesor Agalliu u dallua për punën e tij të palodhur dhe për qëndrimet ekzigjente e parimore, duke u bërë shembull për kolegët më të rinj dhe model për studentët e tij, që e çmonin për korrektesën, për pasionin me të cilin punonte, për çiltërinë dhe karakterin e fortë. Në vitet kur punoi ai, katedra e gjuhës ishte një nga më të dalluarat në Universitetin e Tiranës për prodhimtarinë shkencore dhe për cilësinë e lartë të formimit shkencor e profesional të studentëve. Edhe unë pata fatin që për vite me radhë të bashkëpunoja ngushtë me të, qoftë për hartim tekstesh, qoftë për të marrë në provime dhe të shihja me sy se ai nuk pyeste për fëmijë kushërinjsh, miqsh a kolegësh. I vlerësonte me korrektesë njëlloj të gjithë, si ata që nuk kishin taraf, edhe ata që ndërhynin. Ky qëndrim në vlerësimin e studentëve qe për ne më të rinjtë e katedrës një shembull, por edhe një mbështetje për të mbajtur qëndrime korrekte. Me gjithë kritikat nga organizata-bazë e Partisë, komitetet e rinisë në fakultet dhe në universitet apo nga bashkimet profesionale, që e etiketonin si një nga pedagogët që “nuk shkrihej me studentët”, të cilët synonin ta kthenin në një pedagog liberal e dorëlëshuar, ai, thellësisht i vetëdijshëm se kjo do të ishte në dëm të cilësisë së formimit shkencor të studentëve, përdori deri në fund të njëjtin metër në vlerësimin e tyre. Akuzat se nuk ishte i shkrirë me studentët, ishin të pavërteta. Edhe pse një studiues i dhënë pas librave dhe kërkimit shkencor, profesor Agalliu mori pjesë aktive në jetën shoqërore. Ai qe pjesëmarrës i shumë aksioneve, duke punuar njëlloj si studentët edhe kur i kishte kaluar të dyzetat. Për të parë sa u vlerësua së gjalli profesor Agalliu, më lejoni t’ju citoj një paragraf nga autobiografia e tij: “Jam pjesëmarrës i tetë aksioneve të rinisë, duke filluar nga viti 1949 e duke mbaruar me punën në kombinatin metalurgjik më 1975, pa u dalluar për rendiment më të ulët nga studentët e mi. Për gjithë këtë ndihmesë brenda e jashtë procesit mësimor si dhe në punën shkencore jam dekoruar me medaljen “Naim Frashëri”, në një kohë që ish-studentët e mi pedagogë merrnin urdhrin “Naim Frashëri”. I kam kapërcyer kufijtë shtetërorë vetëm një herë, më 1974, kur shkova në Maqedoni e në Kosovë për të dhënë mësim në degët e gjuhës në Shkup e Prishtinë.” Veç kësaj medaljeje, si shpërblim për ndihmesat e tij, ai mori edhe një qarkullim trevjeçar në një shkollë 8-vjeçare të Mallakastrës së Sipërme, kufi me rrethin e Tepelenës! Të gjitha këto trajtime shpërfillëse, që kulmuan me nxjerrjen e tij para kohe në pension, ndërkohë që bashkëmoshatarët e tij e vijuan edhe për shumë vite punën, qenë shkaku i brengës së profesor Agalliut. Prandaj sot ndihemi disi të lehtësuar, pasi kemi shlyer, ndonëse me vonesë, një borxh ndaj veprës së profesorit të nderuar. Me këtë rast, në emër të Departamentit të Gjuhës Shqipe, falënderojmë Ministrinë e Arsimit, e cila, edhe pse me vonesë, e vlerësoi kërkesën tonë; falënderojmë gjithashtu edhe zotin President të Republikës për vendimin për dekorimin e profesor Agalliut me urdhrin “Mjeshtër i Madh”. Ky urdhër është një nder edhe për Fakultetin tonë dhe për Departamentin e Gjuhës Shqipe ku ai punoi për një çerek shekulli.
Nga Prof. dr. Rami Memushaj
_______________________________________________________________
Agalliu, shkencëtari i shqipes, Ferdinand Dervishi
Lotët në faqet e Artës, bashkëshortes së Profesor Fatmir Agalliut, që u nderua pas vdekjes nga Presidenti Bamir Topi me urdhrin “Mjeshtër i Madh”, ishin të vështira për t’u kuptuar. Dje, në ditën e parë të shkollës, në një sallë të Fakultetit të Histori-Filologjisë, bashkëshorti i saj dhe kolegu i një pjese të mirë të baballarëve të gjuhës shqipe, edhe aty të pranishëm, u nxor nga e panjohura, apo pak e njohura, për t’u vënë në vendin me dritë që shoqëria shqiptare duhet t’i kishte rezervuar prej kohësh. “Nuk dua t’i lëviz asnjë presje atyre që tha në adresë të tim shoqi Profesor Rami Memushaj”, tha në fillim të fjalës së saj Arta. Dhe thelbi i fjalës së Profesor Memushajt ishte: “Kanë kaluar më shumë se 11 vjet nga dita kur ai (Profesor Fatmir Agalliu) u nda nga gjiri i familjes. U largua nga kjo jetë i helmuar për humbjen e djalit të dashur, por edhe me një brengë në zemër. I vetëdijshëm për rolin që kishte luajtur në dy universitete, ai e ndiente që ndihmesat e tij në fushën e mësimdhënies dhe të gjuhësisë nuk ishin vlerësuar”.
Pra, bëhet fjalë për një personazh të cilin ata që e njohin, e rendisin pranë emrave të mëdhenj të shkencës së gjuhësisë, si Eqrem Çabej, Mahir Domi apo Shaban Demiraj. I njëjti, fatkeqësisht, apo mbase për shkak se hallet e shoqërisë sonë ishin dhe janë aq të mëdha sa nuk i favorizojnë kohën e duhur vlerësimit të figurave të shkencës, ka mbetur, saktësisht kishte mbetur deri në ditën e djeshme, në hijen e vlerësimit të një komuniteti të kufizuar njerëzish. Kështu që pak a shumë ka të ngjarë që lotët në faqet e së shoqes, Arta Agalliu, më shumë se prej gëzimit të ligjshëm, duhet të jenë shkaktuar nga përmbushja e kësaj brenge. Një brenge që duket e therte në zemër sa herë që në mendje i vinte kujtimi i dëshirës së fundit të të shoqit para vdekjes. Një dëshirë hakmarrëse ndaj mosvlerësimit të shoqërisë, artikuluar në formën e urdhrit: Digj të gjitha studimet e mia të pabotuara!
Gjeniu pak i njohur
Fatmir Agalliu mbylli sytë më 5 qershor 1998, duke lënë pas një punë të barabartë me 40 vjet, nga 16 orë për çdo ditë të vitit. Ai është hartues i shtatë teksteve mësimorë, i 39 studimeve shkencore, 7 recensioneve, 5 redaktimeve të veprave dhe 78 artikujve publicistikë, kryesisht të zhanrit të analizës politike, të botuara pas vitit 1990. Në një pjesë të mirë të teksteve mësimore të gjuhës shqipe, përkrye autorëve, gjendet edhe sot, i pazëvendësueshëm, emri i tij. Profesor Agalliu ishte njëkohësisht autodidakti më i pabesueshëm, me shtatë gjuhë të huaja, të gjitha të përvetësuara në perfeksion, pa pasur asnjëherë kontakt me ambiente ku këto gjuhë janë natyrale. Ai njihte shumë mirë rusishten, italishten, rumanishten dhe spanjishten, por kishte edhe njohuri të mira në frëngjisht, gjermanisht e anglisht. Oda Buchholz, gjuhëtare e shquar gjermane, autore e gramatikës së gjuhës shqipe, botuar në Gjermani, është shprehur se “vetëm shkrimet e Fatmir Agalliut për gjuhësinë shqiptare ngrihen në nivelin teorik ballkanik”. Ndërsa Profesor Isuf Luzaj, pedagog në universitetin “Indiana” të Ilionisit në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, i dekoruar nga ish-Presidenti Ronald Regan, ka shkruar për Profesor Agalliun: “Vdiq më i miri linguist i gramatikës shqipe…” Më 1 janar 1999, pak muaj pas vdekjes, Qendra Ndërkombëtare e Biografive e Universitetit të Kembrixhit (The International Biographical Centre of Cambridge) e nominoi Fatmirin “Njeriun ndërkombëtar të Mileniumit” (International Man of the Millennium). Ndërsa shqiptarët e nderuan vetëm dje me urdhrin e “Mjeshtër i Madh”, “Për kontribut të shquar në zhvillimin e arsimit kombëtar, për merita të veçanta në fushën e gjuhësisë e të publicistikës si dhe në përgatitjen e brezave të mësuesve dhe studiuesve të rinj”. Por më mirë vonë se sa kurrë!
Nga Ferdinand Dervishaj
