Parathënie
Prof. Rami Memushaj, pa dyshim njëri ndër njohësit më të mirë të çështjeve teorike të shqipes standarde dhe të planifikimit gjuhësor, pas botimit të veprave Shqipja standarde. Si ta flasim dhe ta shkruajmë (2002), Për shqipen standarde I-II (2012), Gjuha shqipe në shtratin e Prokrustit (2013), ka përgatitur për botim edhe një libër tjetër të ri Për shqipen standarde III (2018), që është një përmbledhje me interes, me artikuj, polemika e intervista, të paraqitura si referime e kumtesa në konferenca shkencore, biseda në radio e televizion, dhe punime të botuara në revista dhe gazeta të ndryshme.
Librin autori e ka ndarë në tre kapituj sipas temave që përfshihen në to. Në kapitullin e parë Planifikimi i korpusit dhe politikat gjuhësore janë përfshirë 17 artikuj, që trajtojnë çështje të planifikimit të shqipes standarde sot, gjuhën standarde si makrosistem, gjuhën standarde shqipe në fazën e kultivimit, “reformën” e drejtshkrimit të shqipes të Këshillit Ndërakademik, pasurimin e leksikut të gjuhës standarde nga dialektet, gjuha shqipe dhe interneti, prishësit e gjuhës shqipe, redaktimi dhe korrektimi si faza të domosdoshme të rishikimit të një vepre, gjuhën e teksteve mësimore të gjuhës shqipe, për orientimin kombëtar të planifikimit gjuhësor në trojet shqiptare në ish-Jugosllavi etj.
Gjuha letrare, ose standarde, shqipe e krijuar me mund e sakrifica të mëdha shekullore nga shkrimtarët, letrarët e inteligjencia jonë dhe e kodifikuar përfundimisht në Kongresin e Drejtshkrimit (1972), që po e bën jetën e saj gati gjysmëshekullore, këta dy dhjetëvjeçarët e fundit ka marrë e po përdhunohet pamëshirshëm, i vihen ndërkëmbëza e shkopinj nën rrotë, pasi interferojnë në të individë me temperamente krahinariste që përpiqen ta mohojnë dhe ta çajnë këtë gjuhë. Kur gjuha nuk respektohet për shkak të mosnjohjes së normës gramatikore – kjo quhet padituri. Por kur norma letrare a standarde nuk respektohet nga padituria e qëllimshme me mëtime retrograde – kjo quhet dhunë.
Në të gjithë artikujt e këtij libri autori prof. R. Memushaj ngre pikërisht këto shqetësime për gjuhën dhe jep këshilla e njohuri gjuhe që normën gjuhësore duhet ta njohim përpara se ta sulmojmë. Me kulturë të lartë qytetarie dhe me përgjegjësi profesionale e intelektuale, prof. Memushaj natyrisht nuk mund të rrinte indiferent ndaj prishësve të qëllimshëm të gjuhës, andaj me zell dhe kompetencë shtjellon problematikat e shqipes standarde, zhdavarit mjegullën që kanë krijuar dhunëtarët e gjuhës dhe tregon qëllimin ku duhet të arrijmë për mbrojtjen e shqipes standarde. Mendimi i tij është të përvetësojmë mirë standardin dhe ta mbrojmë atë, të mos lejojmë futjen e temperamenteve krahinariste, sepse për ne shqiptarët unifikimi i gjuhës është arritja jonë më e madhe dhe është indi i vetëm i unifikimit kombëtar. E prishe gjuhën, s’ke asgjë – thotë prof. I. Ajeti. Këtë cilësi të standardit që kemi arritur duhet ta ruajmë, ta mbështesim, ta kultivojmë dhe në qoftë se lind problemi që diçka duhet ta ndryshojmë e ta përsosim, le ta bëjmë këtë, por me masë e me kritere shkencore natyrisht nga gjuhëtarë kompetentë, sepse gjuha nuk mund t’u lihet në dorë diletantëve. Siç thotë edhe J. Fishmani, Gjuha e shkruar nuk është e ngrirë, as e ngulitur për jetë, por nuk është as objekt i përhershëm i ndikimeve të mëdha nga këngët popullore dhe zhargonet e pararinorëve. Gjuha letrare, a standarde, nuk mund të ndryshojë sipas klimës a erërave politike. Gjuha nuk është gunë të cilën mund ta ndërrojë njeriu sipas dëshirës së tij. Gjuha është pjesë e shpirtit e cila nuk mund të kasapohet siç dëshiron dikush (Gëte). Ata që duan ta bëjnë shqipen standarde “sallatë ruse”, “sallatë shope”, “sallatë greke”, “sallatë serbe”, “sallatë maqedonase” a “sallatë çobani”, që kërkojnë një standard të ri verior-kosovar, po përpiqen të realizojnë objektiva të tjerë jofilologjikë e ta çnatyrojnë këtë gjuhë, por këtë nuk kanë për ta arritur kurrë. Gjuha standarde, vërtet, është shumë e rëndësishme, saqë nuk mund t’u lihet në dorë diletantëve e trabantëve.
Kapitulli i dytë Polemika përmban 17 shkrime, reagime e diskutime rreth referimit të B. Becit “Gjuha letrare shqipe dhe baza e saj dialektore”, për tri arsye pse A. Marashi nuk duhet të përzihet në debatin për drejtshkrimin, për Akademinë e Shkencave të Shqipërisë dje dhe sot, për projektin që e kthen prapa drejtshkrimin e shqipes, për përdorimin e gjuhës zyrtare si detyrim kushtetues, për ide të vjetra me petka modernë, për bjerrjen e fondeve për punë që synojnë bjerrjen e prestigjit të gjuhës standarde etj. Me bagazhin dituror filologjik e me ndjesinë kombëtare, me frymën, idetë dhe me qëndrimet e tij polemizuese, prof. Memushaj shpreh konstanten e tij të qëndrueshme se të mbrosh gjuhën, nuk është e turpshme. Përkundrazi, turp është t’i vërsulesh gjuhës, ta shqyesh e ta shqepësh pa të pasur ajo asnjë borxh, siç kanë guximin ta bëjnë këtë disa sigjuhëtarë e siakademikë të tjerë.
Në kapitullin e tretë Intervista përfshihen 21 intervista të botuara në gazeta e revista dhe biseda të emetuara në emisione të ndryshme në radio e televizion, që flasin për etikën e komunikimit, për debate për gjuhën, për ndryshime në standard, për përmbysjen e normës drejtshkrimore, për projektin e Këshillit Ndërakademik për shkatërrimin e standardit, për prishësit e gjuhës. Në të gjitha ato intervista, të cilat besojmë t’i kanë lexuar dhe dëgjuar një masë e madhe e të interesuarve për gjuhën, prof. Memushaj jep një përgjigje të fortë për mohuesit e shqipes standarde.
E ashpër, por e drejtë është kritika që i bën ai Këshillit Ndërakademik, se “Platforma” e këtij Këshilli është një nismë e sendërtuar keq, se Akademia e Prishtinës shkatërron strukturat gjuhësore dhe se po i bën gjuhës shqipe atë që nuk i bëri dot as Beogradi. Vërtet, nismat për ndërhyrje a reforma në standard nuk mund të bëhen nga një grusht njerëzish të vetëzgjedhur në njëfarë të ashtuquajturi Këshill Ndërakademik, shumica nga ta dhe inkompetentë për çështje të normës standarde, por të zellshëm për t’u manipuluar për qëllime të tjera meskine për t’u bërë “akademikë” qoftë dhe duke shkërmoqur themelet e shqipes standarde. “Orientimet” e ASHAK-ut për çështjen e shqipes standarde, në të vërtetë, në thelbin e vet janë çorientime që kthejnë prapa drejtshkrimin e shqipes në pikën fillestare.
Në dritën e fakteve që sillen në këtë libër, sikurse pohon autori, nuk mund të mos shqetësohesh kur sheh se Këshilli Ndërakademik kërkon ta kthejë drejtshkrimin e njësuar të shqipes 60 vjet prapa, tek ortografia “separate” e kundërshtuar nga I. Ajeti. Madje, disa zgjidhje të projektit ndërakademik për fjalë të vjetra të shqipes, si britm, buzm, hasm, shter, qurra, bulmet etj., bien në kundërshtim me traditën qindravjeçare të shkrimit të tyre. Rikthimi tek “Ortografia” e 1957-s nuk mund të mos gjykohet si një veprim që zhbën vendimet e Konsultës së Prishtinës dhe të Kongresit të Drejtshkrimit. Delegjitimimi i gjuhës standarde nga institucionet shkencore që e kanë për detyrë të kujdesen për mbrojtjen e saj, si dhe përpjekjet për ndërhyrje arbitrare në të duhet të marrin fund njëherë e përgjithmonë, shprehet prof. Memushaj.
Vepra Për shqipen standarde III e R. Memushajt është një libër me trajtesa të vyeshme që u vjen në ndihmë të gjithë atyre që e duan gjuhën shqipe dhe punojnë për këtë gjuhë, studentëve dhe studiuesve të filologjisë. Por besojmë të jetë i dobishëm edhe për ata që e mohojnë shqipen standarde, si për shembull edhe për të ashtuquajturin Këshill Ndërakademik, i cili kohët e fundit e ka humbur toruan e revanin në përpjekjet për ndërhyrjen arbitrarisht në kodin e drejtshkrimit të shqipes dhe të rikthimit në standard të së ashtuquajturës paskajore mbase edhe si një kundërvënie e fortë e shkrimeve të gjuhëtarit të shquar prof. Rami Memushaj që botohen në këtë libër, si dhe e qëndrimeve të gjuhëtarëve dhe intelektualëve të tjerë.
Prishtinë, 27 nëntor 2017
Prof. dr. Qemal Murati